Wnioski z czynności diagnostycznych pomagają sądowi, a także rodzicom zrozumieć punkt widzenia dziecka i poznać jego potrzeby emocjonalne. To często otwiera nowe przestrzenie do porozumienia się. Specjalistyczne badania psychologiczne są dobrym punktem wyjścia do wypracowania właściwych rozwiązań dotyczących opieki nad dzieckiem po rozstaniu rodziców.

Celem nadrzędnym badań psychologicznych jest obiektywizacja stanu osoby badanej. Dlatego zwykle prowadzi się je w kilkuosobowych zespołach.

Standardowo sąd, chcąc zasięgnąć opinii biegłych psychologów w przypadku wątpliwości lub rozbieżności wynikających z zaognionego konfliktu rodziców, kieruje rodzinę do Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych w danym okręgu (dawnego Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego). Niestety czas oczekiwania na badanie w OZSS jest bardzo długi, m.in. ze względu na wielość kierowanych do niego spraw.

Alternatywnie, takie badania można zlecić prywatnie – w ośrodkach skupiających biegłych psychologów, którzy mają odpowiednie kompetencje i narzędzia, aby przeprowadzić badanie dziecka i sporządzić obiektywną opinię. W specjalistycznych ośrodkach cały proces przebiega znacznie sprawniej niż w OZSS, a przy tym na tak samo wysokim poziomie. Co istotne, opinie ekspertów z takich ośrodków mogą być przedkładane sądowi. To sąd decyduje o tym, czy uzna dany dowód.

Na badanie w Opiniodawczym Zespole Specjalistów Sądowych (dawnym Rodzinnym Ośrodku Diagnostyczno-Konsultacyjnym) przeważnie czeka się około roku. Do tego trzeba jeszcze doliczyć czas oczekiwania na samo sporządzenie opinii.

Od niedawna psychologiczne badania dziecka można wykonać także w prywatnych, specjalistycznych ośrodkach. Całkowity czas procesu diagnostycznego, obejmujący wyznaczenie terminu, przeprowadzenie badania całej rodziny i sporządzenie opinii, zamyka się zwykle w granicach jednego miesiąca, a przy dużym skomplikowaniu sprawy – dwóch miesięcy.

 

Przebieg badania dobrze oddaje łacińska maksyma Audi et vide, czyli: Słuchaj i patrz. Badania diagnostyczne dzieci prowadzone przez doświadczonych psychologów polegają m.in. na rozmowie kierowanej z dzieckiem oraz obserwacji jego zachowania w relacji z rodzicami.

Ten proces wspierają także adekwatne do wieku metody pośrednie, pozwalające na obiektywizację stanów dziecka. Emocje i więzi można diagnozować w oparciu o szereg specjalistycznych badań i technik diagnostycznych, testów projekcyjnych i innych, które każdorazowo dobierane są przez wyspecjalizowanych psychologów adekwatnie do celów badania, wieku i możliwości dziecka. Przyjazne warunki, w jakich odbywają się spotkania, pozwalają redukować stres dziecka.

Wystarczy, że na badanie zgodzi się jeden z pełnoprawnych opiekunów. Zdarza się, że któryś z rodziców podnosi zarzuty, że badanie nie powinno być przeprowadzone, ponieważ on o nim nie wiedział lub nie wyraził na nie zgody, ale tego typu zarzuty są bezzasadne. Badanie psychologiczne nie stanowi zabiegu zagrażającego zdrowiu lub życiu dziecka – do jego przeprowadzenia nie potrzeba pisemnej zgody obojga rodziców.

To, czy rodzice biorą udział w badaniu, jest uzależnione tezy diagnostycznej. Jeśli sprawdza się, jak dziecko funkcjonuje w relacji z obojgiem rodziców, to biegli psychologowie obserwują dziecko w obecności rodziców. Jeśli bada się stosunek dziecka do rodziców i kontaktów z nimi, określa jego oczekiwania czy sposób, w jaki dziecko postrzega obecną sytuację, to badanie prowadzone jest pod nieobecność rodziców. W ten sposób udaje się uzyskać obiektywny obraz.