Skonfliktowani rodzice dostrzegają często tylko własną więź z dzieckiem. Każdy z nich ma wrażenie, że najlepiej zna jego potrzeby i wie, co będzie dla niego dobre. Jednak, właśnie ze względu na dobro dziecka, warto zweryfikować te założenia. Specjalistyczne badania psychologiczne są dobrym punktem wyjścia do wypracowania właściwych rozwiązań dotyczących opieki nad dzieckiem po rozstaniu rodziców.
W ramach ogólnopolskiej kampanii #RozwódToNieWojna, o zaletach diagnostyki psychologicznej dziecka i rodziny w sytuacji rozwodu, a także o tym, jak przebiegają badania i gdzie można je przeprowadzić rozmawiamy z Martą Rymer, Ekspertem z Zespołu Psychologów Centrum Porozumień Prawnych w Gdyni.
W jaki sposób rozstający się rodzice mogą obiektywnie poznać punkt widzenia i potrzeby emocjonalne ich dziecka w sytuacji rozwodu? Czy wystarczy je o to zapytać?
Rozmowa rodzica z dzieckiem i próba uzyskania w ten sposób obiektywnego obrazu jego odczuć i emocji jest niezwykle trudna. Zwłaszcza, że w sytuacji rozwodu występuje
u dzieci często konflikt lojalności i każdemu z rodziców dziecko stara się powiedzieć to, co w jego odczuciu dany rodzic chciałby usłyszeć i co sprawi mu przyjemność. Aby uzyskać obiektywną opinię zdecydowanie lepiej jest zwrócić się do psychologów ze specjalistycznego ośrodka diagnostycznego.
Co to za ośrodki?
To po prostu miejsca, w których działa interdyscyplinarny zespół specjalistów, w tym biegłych psychologów, którzy mają odpowiednie kompetencje i narzędzia, aby przeprowadzić badanie dziecka i sporządzić obiektywną opinię. Postępowanie diagnostyczne zawsze ma na celu dobro dziecka. Co istotne, opinie ekspertów z takich ośrodków mogą być przedkładane sądowi.
W jaki sposób psycholog stara się dotrzeć do dziecka, by poznać jego prawdziwe uczucia, emocje i potrzeby?
Dobrze oddaje to łacińska maksyma Audi et vide, czyli: Słuchaj i patrz. Badania diagnostyczne dzieci prowadzone przez doświadczonych psychologów polegają m.in. na rozmowie kierowanej z dzieckiem oraz obserwacji jego zachowania w relacji z rodzicami. Oczywiście taką rozmowę i obserwację wspierają też adekwatne do wieku metody pośrednie, pozwalające na obiektywizację stanów dziecka. Emocje i więzi można diagnozować w oparciu o szereg specjalistycznych badań i technik diagnostycznych (kwestionariuszowych, testowych i skalowych) oraz testów projekcyjnych. Każdorazowo dobierane są one przez wyspecjalizowanych psychologów adekwatnie do celów badania, wieku i możliwości dziecka. Celem nadrzędnym badań psychologicznych jest obiektywizacja stanu osoby badanej. Dlatego zwykle prowadzi się je w kilkuosobowych zespołach. Z zebranych danych obserwacyjnych tworzona jest opinia, która dla wielu rodziców może stanowić istotną wytyczną przy planowaniu zasad opieki nad wspólnym nieletnim dzieckiem po rozstaniu.
Czy na badanie dziecka przez psychologa muszą wyrazić zgodę oboje rodzice?
Nie. To częste nieporozumienie. Wystarczy, że na badanie zgodzi się jeden z pełnoprawnych opiekunów. Zdarza się, że któryś z rodziców podnosi zarzuty, że badanie nie powinno być przeprowadzone, ponieważ on o nim nie wiedział lub nie wyraził na nie zgody – tego typu zarzuty są bezzasadne. Badanie psychologiczne nie stanowi zabiegu zagrażającego zdrowiu lub życiu dziecka – do jego przeprowadzenia nie potrzeba pisemnej zgody obojga rodziców.
Rodzice czasem obawiają się tego typu badań swoich dzieci. Jak ich do nich przekonać?
Niektórzy rodzice obawiają się, że badanie psychologiczne wywoła w dziecku jakąś traumę. Sądzę, że bierze się to z niewiedzy, jak takie badanie wygląda. Spróbuję opisać sytuację badawczą. W przypadku małych dzieci, które jeszcze nie piszą i nie czytają, nie stosuje się żadnych technik kwestionariuszowych. Bazujemy wtedy głównie na tzw. rozmowie kierowanej. Wspieramy się przy tym zabawami, technikami projekcyjnymi, technikami rysunkowymi. Staramy się tak przygotować i przeprowadzić procedurę diagnostyczną, by nie była ona dla dziecka obciążająca, a jednocześnie dostarczyła materiału niezbędnego do wydania opinii. Takie badanie trwa ok. 40-45 minut (z czego ok. 10-15 minut poświęcamy na nawiązanie kontaktu interpersonalnego
i emocjonalnego z dzieckiem). Do badania starszych dzieci wykorzystujemy odpowiednie techniki kwestionariuszowe, inwentarzowe i skalowe. Przyjazne warunki, w jakich odbywają się spotkania, pozwalają redukować stres dziecka. Oczywiście pewne napięcie związane z nową sytuacją może u dziecka wystąpić, ale staramy się zrobić wszystko co niezbędne, aby je zminimalizować.
Czy wynik badania jest wiarygodny dla rodziców?
Powinien być. Zdarza się, że jeżeli ktoś przychodzi z negatywnym nastawieniem oraz z przekonaniem, że jego subiektywna opinia jest prawdziwa, to może być mu trudno przyjąć dane i wnioski płynące z opinii psychologicznej. Wnioski psychologa mogą nie pokrywać się ze spostrzeżeniami i oczekiwaniami rodzica. Czasem prowadzi to do negowania przez niego wyników badań. Rodzic może pomyśleć: Co ten psycholog może powiedzieć o moim dziecku, skoro spędził z nim tylko godzinę, a ja jestem z nim całe życie i znam moje dziecko?
Ale, wbrew przypuszczeniom rodzica, może powiedzieć całkiem dużo, prawda?
O, tak. Badanie może powiedzieć bardzo dużo, czasami znacznie więcej niż może się wydawać. Zdarza się, że oprócz samego charakteru więzi i relacji w rodzinie, ujawnia też próby manipulacji i wpływania rodzica na to, co i w jaki sposób dziecko mówi, jak przekazuje określone treści podczas badania.
Czy rodzice mogą być obecni podczas badania?
To zależy od tezy diagnostycznej. Jeśli chcemy zbadać, jak dziecko funkcjonuje w relacji z obojgiem rodziców, to obserwujemy dziecko w obecności rodziców. Gdy chcemy zbadać stosunek dziecka do rodziców i kontaktów z nimi, poznać jego oczekiwania, zobaczyć, jak dziecko postrzega obecną sytuację, to badanie prowadzimy pod nieobecność rodziców. W ten sposób udaje się uzyskać obiektywny obraz.
Co rodzicom może dać wynik badania?
Jeżeli na badanie kieruje sąd, to opinia psychologa jest przekazywana bezpośrednio do niego. W przypadku badań prywatnych opinię przekazuje się bezpośrednio rodzicom lub jednemu z nich. Wnioski z czynności diagnostycznych pomagają zwykle rodzicom podjąć rozmowy o porozumieniu. Nie na poziomie kłótni, a na poziomie racjonalnych rozwiązań. Pomagają zrozumieć punkt widzenia dziecka. To często otwiera nowe przestrzenie do porozumienia się. Nagle okazuje się na przykład, że dziecko potrzebuje i oczekuje spędzania czasu w porównywalnym udziale z mamą i tatą, a nie jak np. sądziła dotychczas mama – tylko z nią.
Gdzie można wykonać takie badania?
Standardowo sąd, chcąc zasięgnąć opinii biegłych psychologów w przypadku wątpliwości lub rozbieżności wynikających z zaognionego konfliktu rodziców, kieruje rodzinę do Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych w danym okręgu (dawnego Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno -Konsultacyjnego). Niestety czas oczekiwania na badanie
w OZSS jest bardzo długi, m.in. ze względu na wielość kierowanych do niego spraw -przeważnie na badanie czeka się około roku, a doliczyć jeszcze trzeba czas oczekiwania na samo sporządzenie opinii. Na szczęście od niedawna takie badania można zlecić także prywatnie.
W specjalistycznych ośrodkach prywatnych można je wykonać znacznie sprawniej, a przy tym na tak samo wysokim poziomie. Całkowity czas procesu diagnostycznego, obejmujący wyznaczenie terminu, przeprowadzenie badania całej rodziny i sporządzenie opinii, zamyka się zwykle w granicach jednego miesiąca, a przy dużym skomplikowaniu sprawy – dwóch miesięcy
Dziękuję za rozmowę.
Marta Rymer – Psycholog, biegły sądowy. Wieloletni pracownik RODK, a następnie OZSS przy Sądzie Okręgowym w Gdańsku. Zajmuje się diagnozowaniem i opiniowaniem m.in. w sprawach rodzinnych i rozwodowych, a także w sprawach nieletnich i w kwestii wiarygodności zeznań świadków. Jako ekspert w Prywatnym Zespole Specjalistów Sądowych Audi et Vide prowadzi rodzinną diagnostykę psychologiczną oraz konsultacje w zakresie przygotowania członków rodziny do funkcjonowania po rozstaniu.
Centrum Porozumień Prawnych jest interdyscyplinarnym ośrodkiem, wspierającym rozwodzące się strony w procesie osiągnięcia kompromisu oraz sformułowania i zatwierdzenia prawnie wiążącego porozumienia. Łączy kompetencje prawne, mediacyjne i psychologiczne w obszarze prawa rodzinnego i cywilnego. Prowadzi mediacje, specjalistyczne badania psychologiczne oraz świadczy pomoc prawną w celu realizacji wspólnego interesu stron. W ramach struktur Centrum Porozumień prawnych funkcjonują: Klinika Rozwodowa, Osobno oraz Prywatny Zespół Specjalistów Sądowych “Audi et Vide”. http://www.centrumporozumien.pl
#RozwódToNieWojna to pierwsza tego typu kampania związana z problematyką rozwodu, który rokrocznie dotyka coraz większą liczbę małżeństw z różnym stażem. Celem kampanii jest rzetelne informowanie i szerzenie fachowej wiedzy. Kampania promuje dialog, szacunek i dążenie do uzgodnienia porozumienia. Ustami ekspertów Centrum Porozumień Prawnych – doświadczonych psychologów, prawników i certyfikowanych mediatorów – poruszane są istotne tematy związane z rozwodem: od zagadnień prawnych, poprzez etapy rozwodu, znaczenie mediacji, aż po kwestie emocji i relacji w rodzinie, ze szczególnym uwzględnieniem pozycji dziecka w sytuacji rozwodu rodziców. https://www.rozwodtoniewojna.pl
Kampania jest objęta honorowym patronatem Rzecznika Praw Dziecka.